Blockchain ölçeklendirme sorununu çözmek için geliştirilen Proof of Stake nedir? Nasıl çalışır?
Belirlenmiş miktarda hisse veya varlık sahibi olan blockchain katılımcılarının, blok oluşturma ya da doğrulama hakkı elde ettiği fikir birliği algoritmasına Hisse İspatı (Proof of Stake, PoS) denir.
PoS konsensüs algoritması kullanan blockchain ağlarında düğümler (node), Proof of Work (İş İspatı, PoW) algoritmasında uygulandığı gibi madencilik yapmazlar. Blok doğrulama hakkı, sadece yetki sahibi ağ katılımcılarına (validator) verilir.
Bitcoin ağında kullanılan Proof of Work algoritmasına alternatif olarak ortaya çıkan PoS, madencilikte gereken yüksek enerji tüketimi ve ölçeklenebilirlik sorunlarını ortadan kaldırmak için geliştirilmiştir.
Hisse İspatı fikir birliği algoritmasında yetki sahipliği, en fazla tokeni elinde bulunduran ya da ağın erken döneminde birikim yapanların elinde olur.
Algoritma kurallarında nasıl bir şart konulmuşsa o uygulanır, ama genellikle cüzdanında en fazla token olan katılımcılar, blok doğrulama yetkisi elde ederler. Bir başka deyişle, işleme alınan bloku zincire eklemek isteyen katılımcının mutlaka token sahibi olması gerekir.
Stake etmek (Staking) nedir?
Ağ katılımcısının, sahip olduğu kripto parayı sisteme kilitlemesi karşılığında gelir elde ettiği modele “stake etmek” ya da “staking” denir. Proof of Stake algoritmasının yapısı gereği, işlem doğrulamak ve gelirden pay almak isteyenler, sahip oldukları varlıkları protokole kilitlemelidir. Doğrulayıcılar, tokenlerini sisteme kilitledikleri süre boyunca transfer edemezler.
Prensip olarak, her ağ katılımcısı tokenlerini kilitleyerek stake edebilir, ancak blok doğrulama hakkı kazanmak ve “staking” ile ödül elde etmek için her ağın kendine has kuralları vardır.
Blok doğrulama ve stake ödülü kazanma hakkı, genellikle hisselerin oranına göre belirlenir. Söz gelimi, ağdaki toplam varlığın yüzde 1’i kadar tokeni sisteme kilitleyen kullanıcı, tüm blokların yüzde 1’ini doğrulama hakkını kazanır.
Tokenlerini sisteme kilitleyen kullanıcılar, hisseleri oranında seçim protokollerine dahil olabilirler. Blockchain ağında en fazla hisse olan kullanıcının, gelecekte yapılacak değişiklikler konusunda en fazla oy hakkı olur.
Örneğin, PoS algoritmasına geçme kararı alan Ethereum ağında, sisteme 32 ETH kilitleyenlerin Ethereum 2.0 ağında onaylayıcı (validator) olabileceği ifade edilmişti.
Proof of Stake çeşitleri
Standart PoS blockchain ağında kullanıcılar, blok ödülleri ve işlem ücreti gibi gelirleri hisseleri oranında paylaşır. Hal böyle olunca, en varlıklı ağ katılımcısının tekelleşmesini engellemek için farklı protokol yapıları geliştirilmiştir. En çok rastlantısal ve varlık yaşına bağlı seçim yöntemi uygulansa da zamanla farklı PoS algoritma modelleri de ortaya çıkmıştır.
Yetkilendirilmiş Hisse İspatı (Delegated Proof of Stake, DPoS)
Fikir birliği sağlamak adına rütbe ya da itibar sistemi kullanan Yetkilendirilmiş Hisse İspatı (Delegated Proof of Stake, DPoS) sisteminde varlık sahipleri, başka bir kullanıcıyı kendileri adına delege olarak seçerler. Varlıklar transfer edilmez, ancak delege olarak seçilen kullanıcı, sanki o varlıklar kendininmiş gibi ağdaki söz hakkını yükseltir. Delege olan kişi, elde ettiği gelirlerden daha fazla pay alır. Bu algoritmayı kullanan kripto para birimlerinden biri de Steem’dir (STEEM).
Saf Hisse İspatı (Pure Proof of Stake, PPoS)
Algorand (ALGO) ağında “Pure Proof of Stake (Saf Hisse İspatı)” adı verilen konsensüs protokolü kullanılır. “Secret self-selection” diye tarif edilen ve blok doğrulayacak kullanıcının rastgele seçildiği bu sistemde, blokları onaylamayı isteyip istemediklerine bakılmaksızın elinde ALGO bulunan tüm kullanıcılar ödüllendirilir.
Akışkan Hisse İspatı (Liquid Proof of Stake, LPoS)
Tezos (XTZ) ağında kullanılan “Liquid Proof of Stake (Akışkan Hisse İspatı)” isimli algoritma, geleneksel PoS ile DPoS sistemlerinin karışımını içerir. Blokların onaylanması “baking (pişirme)” olarak tarif edilir ve varlık sahibi olan herkes, tokenlerini başka doğrulayıcılara geçici olarak devrederek hisse ödülü alabilir.
Kiralanan Hisse İspatı (Leased Proof of Stake)
Cüzdandaki varlıkların, işlem onaylayan kullanıcılara geçici süreyle verildiği Kiralanan Hisse İspatı (Leased Proof of Stake, LPoS) algoritmasında, varlıkları kiralayan kullanıcı, faaliyetlerden daha fazla pay alır. Kiralık varlıklar alım satımda kullanılamaz. Örnek olarak Waves (WAVES), bu algoritmayı kullanır.
