Merkeziyetsiz finans protokollerinde rastlanılan geçici kayıp “impermanent loss” ne demek? Neden olur?
Protokole kilitlenen tokenin güncel fiyatıyla, stake havuzuna yatırıldığı esnadaki fiyat farkına Geçici Kayıp (Impermanent Loss) denir.
Bir başka deyişle geçici kayıp, kripto paraları likidite havuzuna yatırmak yerine hiçbir işlem yapmadan cüzdanda tutmak arasındaki değer farkıdır.
Merkeziyetsiz finans (DeFi) ekosisteminde görülen geçici kayıp, token fiyatındaki değişim oranıyla belirlenir. Protokole kilitlenen tokenin, stake sürecinin başından sonuna kadar geçen zaman içinde değer değişimi yaşaması, geçici kayba neden olur.
Merkeziyetsiz finans protokolleri, herhangi bir sınır olmaksızın elinde token olan herkesin piyasa yapıcı haline gelmesini ve ağ üzerinde gerçekleşen işlemlerden gelir sağlamasını mümkün kılar. Her ne kadar demokratik bir çözüm olsa da geçici kayıp benzeri anlık riskleri barındırabilir.
Normal şartlarda kâr elde etmek için likidite sağlanıyor ve tokenler ilgili havuzlara kilitleniyor olsa da, Otomatik Piyasa Yapıcı (Automated Market Maker, AMM) protokollerinin riskli yapıları gereği, token fiyatındaki ani dalgalanma geçici kayıp sorununu ortaya çıkarabilir.
Fiyat oynaklığı (volatilite) yüksek varlıklarla işlem yapmaya olanak sağlayan havuzlarda, geçici kayıp ihtimali daha yüksektir. Bu bağlamda, değeri herhangi bir itibari paraya (fiat) sabitlenmiş olan stablecoin ya da güvenilirliği yüksek bir kripto paranın uyarlanmış şekli (wrapped) gibi seçenekler daha az fiyat oynaklık sunar. Haliyle bunların geçici kayıp riski de azdır.
Geçici kayıp gerçekten “geçici” mi?
Merkeziyetsiz finans protokollerine likidite sağlayan kullanıcılar, geçici kayıp yaşasalar bile varlıklarını kilitli tutmaya devam edebilirler. Bunun nedeni, geçici kayıp yaşanmış olsa dahi ağ üzerindeki işlemlerden elde edilen gelirler kullanıcıya gelmeye devam etmesidir. Bazı durumlarda, kullanıcının varlığı değer yitirmiş bile olsa, işlem ücretlerinden kazanılan gelirlerle kârlı konuma geçmek hala mümkündür. Bu sebeple kayıp, “geçici” şeklinde adlandırılır.
Geçici kayıp nasıl meydana gelir?
Likidite sağlayıcısı havuza kripto para kilitlediğinde, o havuzdan belli oranda pay alır. Havuzdan çıkarken de payı oranında gelir elde eder. Likidite havuzundaki toplam tutardan aldığı paya işlem ücretlerinden elde edilen kazanç da ilave edilir.
Görünüşte son derece kârlı olan likidite sağlama işlemi, piyasa fiyatlarındaki ani değişimden ve arbitraj işlemi yapan kullanıcılardan doğrudan etkilenme ihtimaline sahiptir.
Örnekle inceleyelim:
1 ETH’nin 100 dolar; 1 UNI’nin de 1 dolar olduğunu ve likidite havuzuna eşit değerde (50/50) coin eklenmesi gerektiğini varsayalım.
Yatırımcı; AMM kuralları gereği 1 ETH ve buna eşit değerdeki 100 UNI’yi sisteme kilitler. Yani toplam 200 dolarlık yatırım yapmış olur.
Havuzda toplam 1.000 ETH ve 100.000 UNI olduğunu, toplam likiditenin de 1 milyon seviyesinde hesaplandığını varsayalım. Yatırımcının bu havuzdaki payı %0,1 olacaktır.
İşlemin başlangıcında 100 dolar olan ETH fiyatının 400 dolara çıktığını düşünelim.
Böyle bir durumda, protokoldeki token fiyatı spot piyasadaki fiyata eşit olana kadar kullanıcılar arbitraj işlemleri gerçekleştirecektir. Bu süreçte havuza yeni UNI’ler eklenecek ve değeri spot piyasada artan ETH havuzdan çıkacaktır.
Toplam likidite 1 milyon olarak sabit kalsa bile havuzun içindeki varlıkların miktarları da değişecektir.
Arbitraj işlemleri sonunda havuzda 500 ETH ve 200.000 UNI bulunurken yatırımcının fonlarını çekmek istediğini düşünelim. Payı %0,1 olduğu için 0,5 ETH ve 200 UNI alarak havuzdan çıkacaktır.
Verdiğimiz örnekte kullanıcı, 200 dolarlık yatırım yaparak 400 dolar ((0,5 x 400) + (200 x 1)) elde etmiştir. Oysaki yatırımcı, likidite sağlamak yerine hiç işlem yapmamış olsaydı, spot piyasadaki değer artışı sayesinde ((1 x 400) + (100 x 1)) toplam 500 dolara sahip olacaktı.
Aradaki 100 dolarlık fark geçici kayıptır.
Not: Verilen örneğin kolay anlaşılması için likidite havuzundaki işlem ücretlerinden elde edilen kazanç hesaba dahil edilmemiştir. Yatırımcı, varlıklarını protokole kilitlediği süreç boyunca işlem ücretlerinden gelir elde eder ve spot piyasadaki fiyatlar fazla oynamadığı müddetçe kârlı duruma geçebilir.
UYARI: Otomatik piyasa yapıcı üzerinden işlem yaparken dikkati elden bırakmayın. Her likidite havuzunun geçici kayıp oranı aynı değildir. Havuz içindeki para birimlerinin fiyat oynaklığı ne kadar yüksekse, geçici kayıp yaşama ihtimali de o kadar fazladır. AMM’ler üzerinden işlem yapmadan önce yeterince araştırdığınızdan emin olun. Unutmayın ki bir havuz, diğerlerinden çok daha yüksek getiri vaadinde bulunuyorsa riski de o denli yüksektir. Sektörde yeniyseniz, gözden çıkarabileceğiniz, risk alabileceğiniz ölçekte meblağlarla işlem yapın.
